In het dorpje van een afgelegen stam werd een waterbron geslagen. Vermoeiende wandelingen naar de oude waterput ver buiten het dorp waren nu niet meer nodig. Toch was niet iedereen blij. Mensen misten de groepswandelingen naar de afgelegen put. Die gezamenlijke tochten brachten verbinding, vriendschap en vreugde. Het nieuwe gebruiksgemak verstoorde dit oude ontmoetingspatroon. De dorpsbewoners zagen elkaar minder vaak en minder lang.  Contacten verwaterden en werden vluchtiger.

Gebruiksgemak heeft een prijs. Dat geldt ook voor digitaal gebruiksgemak waardoor mensen elkaar steeds minder vaak fysiek ontmoeten. We leven meer en meer als digitale nomaden, die verschanst achter een gebruikersnaam opgaan in een anonieme mensenzwerm zonder gezamenlijke ziel en gedeelde doelstelling. Nog nooit was vereenzamen zo gemakkelijk. Er is nood aan gezamenlijke wandeltochten naar afgelegen waterputten. 

Doorgeslagen efficiëntiedenken bedreigt vitaliteit van leven. Wat mag gemak ons kosten? Eenzaam in de menigte is een cultuurkritische beschouwing van modern rendementsdenken en een pleidooi voor herinvoering van gezamenlijke wandelingen naar voedingsbronnen voorbij de grenzen van gebruiksgemak.

Een lezing gebaseerd op cultuurkritische observaties en geïnspireerd door werken van Gustave Le Bon en Byung-Chul Han.

Amoureuze liefdesrelaties beïnvloeden ons totale bestaan. Ze raken het hart, spreken tot de verbeelding, prikkelen de zinnen en roepen om reflectie.

Hoe geven wij in onze cultuur invulling aan onze liefdesrelaties? Welke modellen van liefde zijn er voor ons existentieel mogelijk? Wat zijn daarvan de kenmerken en hoe verschillen die van elkaar? Hoe kunnen deze relaties vitaal blijven? Kan het wellicht ook anders?

In een uitdagende lezing neem ik je mee op een verkenningstocht voorbij de platgetreden paden. Het verrijkt je kijk op liefde, verdiept je leven in liefde en verbreedt je denken en spreken over liefde.

Geïnspireerd door o.a. werken van Aristoteles, Emmanuel Levinas en Emanuel Rutten.

We wanen ons vrij. We leven immers in een vrij land met een vrijemarkteconomie en een vrij politiek bestel. We genieten vrijheid van meningsuiting, godsdienstvrijheid en in de wet verankerd recht op vrijheid.

Paradoxaal genoeg leidt die vrijheid tot eigen vormen van gevangenschap. Antieke oppressie heeft plaats gemaakt voor moderne repressie. Er zijn allerlei mechanismen die ons beteugelen, sturen en corrigeren. We zijn hieraan zo gewend geraakt dat we de vrijheidsbeperking ervan nauwelijks meer herkennen.

Hoe vrij zijn we werkelijk? Is absolute, onbeteugelde vrijheid wel mogelijk en wenselijk? De praktijk bewijst dat vrijheid zelfdestructief kan zijn. Hoe kunnen wij heilzaam vrij zijn?

Deze lezing is in belangrijke mate gebaseerd op werken van Michel Foucault en Byung-Chul Han.

Een maagd die zwanger wordt zonder zaad. Jezus die uit deze miraculeuze conceptie als zoon van God wordt geboren. God die mens wordt om zich over mensen te ontfermen. Astrologen die via sterren hun weg vinden naar Gods kraamkamer in Bethlehem. Herders die daar op aanwijzing van engelen terecht komen.

Het kerstverhaal staat vol gebeurtenissen waarin het onmogelijke realiteit wordt. Steeds worden hoop en nieuw begin ingeluid door absurditeit. Het vertrouwen van de betrokken personen wordt maximaal uitgedaagd, maar zij die zich openstellen worden verrast door vreugde.

Wat heeft deze oude vertelling ons te zeggen? Op welke manier is ze relevant voor nu? Hoe beweegt ze ons bestaan in de richting van vreugde en vitaliteit? De kracht van een open mind is een kerstlezing die verdiept, verrijkt en uitdaagt om te leven met een open geest.

Geïnspireerd door het evangelie volgens Matteüs en Lucas, zoals opgenomen in het Nieuwe Testament van de Bijbel.

De opmaat tot Pasen wordt gekenmerkt door pijn en lijden: Jezus wordt gekruisigd, zijn vrienden bedreigd en zijn volgelingen opgejaagd. Pasen is een merkwaardige optelsom van teleurstelling, pijn, afbraak en uiteenspattende dromen. Het kruis symboliseert lijden.

Lijden dwingt om te vertragen, af te bouwen, te minderen. Lijden is lelijk. Tenminste, zolang je het beziet vanuit opportunisme en vooruitgangsgeloof. Toch kan lijden eigensoortige schoonheid baren omdat het nieuwe perspectieven ontsluit. Levensdetails lichten op, het grootse verbleekt, het geringe krijgt glans. Breuklijnen van gebrokenheid bieden toegang tot verrassende rijkdom.

Geïnspireerd door het evangelie volgens Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes, zoals opgenomen in het Nieuwe Testament van de Bijbel.

Ooit werkten we om te leven. Nu leven we om te werken. Arbeid werd werk en werk werd de motor van een paradoxaal overlevingsmechanisme: we werken om te kunnen consumeren, des te harder we werken des te meer kunnen we consumeren en des te meer we consumeren des te harder moeten we werken.

We zitten opgesloten in een vicieuze cirkel waarin we ons ziek consumeren zodat we ons dood moeten werken om in leven te blijven. Toen arbeid werk werd, werden we gaandeweg onze eigen slaaf en meester. Dat heeft ons eigensoortige rijkdom en veelsoortige armoede gebracht. Hoe werkt de transitie van arbeid naar werk door in jouw bestaan en wat is jouw route naar rijk leven?

Geïnspireerd door werken van o.a. Hannah Arendt.

Moderne gelukszoekers zijn vaak pijnvermijders. Pijn wordt doorgaans ervaren als een wrede geluksverstoorder. Daarom gaat streven naar geluk vaak samen met het vermijden en onderdrukken van pijn. Als de vlucht van pijn echter chronisch en collectief wordt, dan heeft dat implicaties voor een samenleving.

Volgens sommige cultuurcritici werkt het comfort van structurele pijnloosheid ongevoeligheid, afstomping, vluchtigheid en infantiliteit in de hand. Niet voor niets werd pijn in het oude heldendom aanvaard en omarmd. Helden van weleer waren ervan overtuigd dat pijn volwassenheid bevorderde en karakter vormde. Pijn droeg op een eigen manier bij aan hun geluk.

Wat staat er met collectieve pijnvermijding op het spel? Hoe vinden we een gezonde balans tussen de bestrijding en aanvaarding van pijn? Op welke manieren ontvlucht jij pijn? Wat mag pijnvermijding jou kosten?

Geïnspireerd door werken van o.a. Martin Heidegger, Byung-Chul Han en Dirk de Wachter.

Wat betekent het om vreugdevol te leven en waarin verschilt dit met een plezierig leven? Wat is hierin de rol van rede en intuïtie? Voor antwoorden op deze vragen neem ik je mee langs oude bronnen die verrassende positiviteit en wijsheid bevatten. Ze reiken ingrediënten aan voor een rijk en vreugdevol bestaan dat tegen een stootje kan.

Levensvreugde blijkt een solide constructie die bestand is tegen afbraak. Dit is geen theorie, maar beproefde levenspraktijk die nog steeds wordt ervaren door mensen die ondanks crisis en lijden toegang tot vreugde hebben gevonden.

Geïnspireerd door werken van o.a. Salomo, Aristoteles, Martin Heidegger en Dirk de Wachter.

Stilte is essentieel voor vitaal leven. Desondanks wordt ze steeds vaker verstoord. Stilte past niet goed in de oorverdovende ritmiek van de 24 uurseconomie. Mensen leven in een ambivalente haat-liefdeverhouding met stilte. Stilte wordt begeerd en verjaagd, gekoesterd en vervolgd.

Inmiddels is stilte onderworpen aan de dynamiek van vraag en aanbod. Ze is gevangengenomen, geconceptualiseerd en geëxploiteerd. Stilte-retraites, kloosterweekenden, stiltewandelingen en meditatievormen winnen de laatste jaren aan populariteit. Deze ontwikkeling zegt veel over onze staat van leven en het is maar de vraag of ze tot verstilling leidt.

Stilte is een ondoorgrondelijk geheim met een krachtige, veelzijdige uitwerking op mensen. Wat is stilte, welke impact heeft ze op ons en waarom is dat zo? In de lezing Stil leven neem ik je mee in de diepte van stilte.

Deze lezing is een abstractie van de Masterthesis 'Nader tot de stilte; over het wezen en werking van stilte' die ik schreef voor de vakgroep filosofie aan de VU, Amsterdam.

Leven draait om liefde. We verlangen ernaar om lief te hebben en geliefd te worden. Al ons denken, doen en laten houdt direct of indirect verband met liefde. Desondanks is het nog niet zo eenvoudig om woorden te geven aan liefde. Liefde is lastig te definiëren en het is een kunst om taal te vinden voor haar complexiteit en intensiteit.

Denken en spreken over liefde lijkt gaandeweg te vervlakken. Het begrip liefde functioneert steeds vaker als synoniem van seks. Langzaam wordt liefde ontdaan van haar intrinsieke rijkdom. Ze wordt ontkleed, onttoverd, onteerd. Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor visie op liefde en beleving van liefde.

Wat is liefde? Hoe hoeden we haar volle rijkdom? Waar vinden we taal die adequaat uitdrukking geeft aan het mystieke, geheimenisvolle, bovenzinnelijke vreugde van de liefde? Hoe kunnen we haar in ere herstellen?

Een lezing gebaseerd op cultuurkritische observaties, een etymologische studie van Oudgriekse begripsbepalingen en werken van Emmanuel Levinas.

Winst is een bepalende, zo niet allesbepalende succesfactor geworden die het ritme van de vrijemarkteconomie rusteloos opzweept. Winstmaximalisatie is de katalysator van ons economisch systeem.

De visie op winst is door de tijd heen ingrijpend veranderd. De antieke winstdefinitie is inmiddels geërodeerd en uitgehold. Voor de oude Grieken was winst nog een rijk en complex begrip. Niet voor niets bespreekt Aristoteles zijn visie op winst binnen de context van verantwoord rentmeesterschap.

Jezus doet hetzelfde, maar hij voegt er een nieuwe, sociale dimensie aan toe. Zo ontwikkelde winst tot een rijk gelaagd concept. Met de opkomst van de vrijemarkteconomie is winst van deze rijkdom beroofd. Geldwedloop leidt tot winstverpaupering en leert ons verlangen naar schaarste. Het is hoog tijd om terug te keren naar de wortels van winst en overvloed.

Deze lezing is een abstractie van de Masterthesis 'De onrechtvaardige rentmeester in perspectief' die ik schreef voor de vakgroep theologie aan de VU / PThU, Amsterdam.

Erotisering van het individu, pornoficatie van de samenleving, collectieve narcistificatie, verhuftering, verruwing en verharding. MeToo schandalen leiden tot pittige conclusies. De problematiek is aanleiding voor een overvloed aan beleidsnota's, protocollen en campagnes die het tij moeten keren. Omgangsvormen liggen onder de loep. Dat is terecht. Tegelijkertijd komt spontaniteit hierdoor onder druk te staan. De nieuwe zoektocht naar veiligheid is ook een voedingsbodem voor angst, verkilling en afstandelijkheid.

Het is een uitdaging om in dit klimaat een heilzaam sociaal midden te vinden. Een midden waarin we veilig, passend en verrijkend taal en teken kunnen geven aan affectie en waardering. Dat vraagt om sensitiviteit, waardigheid, vaardigheid, vertrouwen en empathie. Deze vermogens ontwikkelen we bij uitstek in de ongedwongen ontmoeting met anderen. Precies die heilzame ongedwongenheid staat nu op het spel. Ze wordt afgeschermd, ingekaderd, begrensd, geregeld. Dat wekt kramp.

Zo'n aanpak leidt niet tot sociale verbinding maar stimuleert juist  individualisme en isolement waaraan de gewraakte en gevreesde verruwing ontspringt. Hoe doorbreken we deze vicieuze cirkel en hoe hervinden we de spontaniteit van samenleven in gezonde verbondenheid?

Een lezing gebaseerd op cultuurkritische observaties en geïnspireerd door werken van o.a. Emmanuel Levinas en Byung-Chul Han.

Authenticiteit is een toverwoord. Ze wordt begeerd, aangeraden, nagestreefd en hoog gewaardeerd. Maar wat is nu precies die fel begeerde gegevenheid? Wat betekent het om authentiek te zijn?

In de praktijk wordt authenticiteit vaak verward met liberale zelfbeschikking. Alsof authentiek leven hetzelfde is als doen wat je wilt. De diepste betekenis van authenticiteit roept de vraag op in hoeverre het voor mensen mogelijk is om authentiek te leven. Het rusteloze streven naar authenticiteit verraadt enerzijds naïeve zelfoverschatting die volgt uit losgeslagen individualisme en spreekt anderzijds van diep verlangen naar harmonie.

Wat is authenticiteit? Wat spreekt er uit het moderne authenticiteitsideaal? Hoe ziet authentiek leven eruit volgens de oorspronkelijke betekenis van het woord?

Geïnspireerd door werken van o.a. Charles Taylor.

In 1932 introduceerde Aldous Huxley de sciencefictionroman Brave New World. Hij schetst daarin een utopische samenleving waar bijna iedereen gelukkig en tevreden is. Het valt op dat ideeën over een toekomstige, nieuwe wereld vaak worden beschreven in utopische, dystopische of apocalyptische termen. Alsof hoop op mondiale vernieuwing surrealistisch is.

Nu is er inderdaad veel gegronde reden tot somberheid. Onze vrijemarkteconomie is in de huidige vorm onhoudbaar geworden omdat ze onze blinde aanval op de aarde alleen maar aanmoedigt. Ze is ontaard in een zelfdestructief systeem dat bestaat bij de gratie van onze agressie tegen de planeet die ons herbergt en het meest kwetsbare dat daar leeft. Desondanks is er ook gegronde hoop.

Heerlijke nieuwe wereld is een optimistische lezing gebaseerd op concrete en reële ideeën voor een nieuwe toekomstige wereld. Actuele inzichten vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines passeren de revue. Zo worden de contouren zichtbaar van een mogelijke nieuwe wereld die is gebaseerd op duurzaamheid en rechtvaardigheid. De vraag rijst hoe wij daaraan kunnen bijdragen.

Geïnspireerd door werken van o.a. René Descartes, Bruno Latour en Thomas Piketty. De lezing wordt afgewisseld met filmfragmenten uit documentaires van David Attenborough en speculatieve verhalen van Vamba Sherif en Martijn Lindeboom.

Over de hele wereld werken mensen op allerlei manieren samen. Ze ontmoeten elkaar, trekken samen op en proberen doelen te realiseren. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Karakters botsen, communicatievoorkeuren en stijlen verschillen, visies en ambities lopen uiteen. Irritatie, miscommunicatie, onbegrip, misverstanden en frustratie liggen op de loer. Hoe houden we het met elkaar uit?

Aanvaarding is een vergeten sleutel tot veilige, open werkrelaties die scharnieren op wederkerigheid. Anders dan in het Nederlands, kent het Oudgriekse woord voor 'aanvaarden' een rijke schakering aan betekenissen die de toegang tot een harmonieus samenwerkingskader ontsluiten. Maak kennis met een oude definitie vol praktische tools voor de werkvloer.

Deze lezing is het resultaat van een studie naar vroegchristelijk conflictmanagement.

Iedereen leeft vanuit een wereldbeeld. Bewust of onbewust omarmen we verhalen en interpretaties die ons in staat stellen om betekenis te geven en te ontlenen aan de wereld waarin we leven. We proberen onszelf te oriënteren en zoeken naar houvast, zin en koers. Een wereldbeeld geeft structuur aan onze trektocht door het leven.

Wat is precies een wereldbeeld? Waaruit bestaat het? Hoe ontstaat het? Welke impact heeft het op ons doen en denken? Kennen we ons eigen wereldbeeld en is het mogelijk om de redelijkheid ervan te toetsen?

In deze lezing wordt je uitgedaagd om jouw eigen wereldbeeld onder ogen te komen, te evalueren en te beproeven. Dit brengt je bij fundamenten onder jouw overtuigingen en bepaalt je bij je verhouding tot anderen en andere wereldbeelden.

Geïnspireerd door werken van Martin Heidegger, Hannah Arendt, Charles Taylor en Emanuel Rutten.

Een pak vanillevla: de gele lekkernij is een vertrouwd beeld in veel koelkasten. Maar bij nadere beschouwing blijkt het onschuldig ogende toetje een toonbeeld van zintuiglijke misleiding die verregaande ontworteling verraadt.

Winstmaximalisatie en massaproductie zijn processen die ook ons reuk en smaakvermogen beïnvloeden. De opkomst van synthetische hulpstoffen en de invloed van de reclame-industrie ondermijnen ons vermogen om natuurlijke geuren, kleuren en smaken te herkennen. Onze band met de natuur en het natuurlijke wordt steeds losser. Wie realiseert zich nog dat vanille niet geel is, maar zwart? Het is de hoogste tijd voor herbronning en her-ijking.

Deze lezing is een samenvatting van de paper 'Faustische vanillevla als ontwortelingssymboliek; een culturele beschouwing en filosofische bespreking' die ik schreef voor de vakgroep filosofie aan de VU, Amsterdam.

Hoe leidt je een smaakvol leven? Die vraag houdt mensen al eeuwen bezig. Jezus vergelijkt het goede leven met zout, vanwege de zuiverende en smaakversterkende werking ervan. Zo ontstond de uitdrukking leven als zout.

Deze oude spreekwijze biedt een inkijkje in de vroege visie op heilzaam leven. Wie de oude metafoor vertaalt naar nu, ontdekt verrassende inzichten en praktische aanwijzingen voor het dagelijks leven. Wat betekent dat voor relaties en organisaties?

Na deze lezing smaakt zout anders dan voorheen. Zout krijgt een intellectuele bijsmaak die de geest prikkelt en verrijkt. Het zoutvaatje op tafel zal je voortaan bevragen en aansporen om het goede leven  na te streven en voluit te genieten.

Geïnspireerd door werken van Salomo en onderwijzingen van Jezus.

De Bijbel: voor de een bevat het actuele, heilige tekst en voor de ander is het een gedateerd, onderdrukkend boek. Los van persoonlijke overtuigingen bevat de Bijbel echter grote literaire schoonheid en hoogstaande levenswijsheid. Bovendien biedt het ons talloze inkijkjes in het verre verleden van de mensheid.

Hoe is de Bijbel ontstaan, doorgegeven en ontvangen? Op welke manier heeft het onze taal, kunst en cultuur beïnvloed en ons rechtsgevoel gevormd? Hoe werkt de Bijbel door in ons actuele doen en denken? In deze lezing maak je persoonlijk kennis met antieke tekst en de manier waarop ze met het alledaagse leven is vervlochten.

Deze lezing is gebaseerd op kritische interactie met primaire teksten uit de Bijbel en cultuurkritische evaluatie van analyses van o.a. Friedrich Nietzsche.

We leven ruim na de tijd van Nietzsches Godenschemering. Spiritualiteit en ritualiteit zijn weer populair. Ze zijn de naïviteit voorbij. Wetenschap biedt volop ruimte voor geloof in God. Het bestaan van God als eerste oorzaak van de werkelijkheid kan worden onderbouwd met oude en recent ontwikkelde argumenten uit de natuurkunde, logica en filosofie.

In deze lezing bespreek ik actuele tendensen van spiritualiteit en ritualiteit en neem ik je mee langs redeneringen die een inkijkje geven in het actuele religiedebat.

Geïnspireerd door werken van o.a. Aristoteles, Anselmus, Friedrich Nietzsche, Byung-Chul Han en Emanuel Rutten.